Geschiedenis
Het Lorentzhuis is opgericht door Leo van Dijk, psychiater, en Justine van Lawick, psycholoog-psychotherapeut . Zij hebben elkaar leren kennen in het gezinsteam van de polikliniek van psychiatrisch ziekenhuis Vogelenzang.
1984: Oprichting Lorentzhuis, centrum voor systeemtherapie, opleiding en consultatie.
Het Lorentzhuis is opgericht door Leo van Dijk, psychiater, en Justine van Lawick, psycholoog-psychotherapeut . Zij hebben elkaar leren kennen in het gezinsteam van de polikliniek van psychiatrisch ziekenhuis Vogelenzang.
Leo had een droom om in Nederland een soort ‘Ackerman Institute for the Family’ (instituut voor gezinstherapie, opleiding en onderzoek te New York) te verwezenlijken. In 1984 kocht hij speciaal daarvoor een huis aan het Lorentzplein te Haarlem en vroeg Justine om samen met hem een eigen centrum voor gezinstherapie te starten. De naam van het centrum werd “Lorentzhuis”, vernoemd naar H.A. Lorentz (1853-1928), winnaar van de Nobelprijs voor natuurkunde, die in het door Leo gekochte pand had gewoond en gewerkt.
Lorentzhuis: What’s in a name?
Verzoener
Hoewel Lorentz’ vakgebied van de natuurkunde weinig raakvlakken heeft met de sociale wetenschappen in het algemeen en de psychotherapie en systeemtherapie in het bijzonder, blijkt de keuze van de naam Lorentzhuis bij nader inzien toepasselijker dan je zou denken. Dat zit hem vooral in de persoon van Lorentz. Als voorzitter van een internationale commissie zette hij zich in als verzoener voor het samenbrengen van onderzoekers uit de landen die elkaar na de Eerste Wereldoorlog boycotten.
Maatschappelijk actief
Naast zijn werk als wetenschapper was hij ook maatschappelijk zeer betrokken. Hij interesseerde hij zich voor vele sociale kwesties, waaronder de destijds populaire ‘volksopvoeding’. In 1910 werd op zijn initiatief de eerste openbare bibliotheek van Leiden gesticht.
Politiek was Lorentz actief binnen de Vrijzinnig Democratische Bond, een progressief liberale partij, (voorloper van Pvd A en D’66). Deze partij legde aan het begin van de 20e eeuw de grondslag voor het stelsel van sociale zekerheid en ijverde onder leiding van Aletta Jacobs voor het vrouwenkiesrecht.
Conservator Teylers Museum
Na zijn emeritaat werkte Lorentz mee aan plannen voor de drooglegging van de Zuiderzee en werd hij conservator bij het Teylers Museum in Haarlem. Dit is de periode waarin hij woonde aan het later naar hem vernoemde Lorentzplein. In het huis waar Lorentz woonde en werkte is in 1984 het “Lorentzhuis, centrum voor systeemtherapie, consultatie en opleiding” opgericht.
H.A. Lorentz, geschilderd door Menso Kamerlingh Onnes (1916)
1985 – 1987: Ontwikkeling en uitbreiding
Net als Lorentz woonde en werkte Leo van Dijk aan het Lorentzplein. De benedenvoorkamer en de eerste verdieping waren praktijkruimtes. In het Lorentzhuis kregen nieuwe ontwikkelingen binnen de gezinstherapie vorm: zo vormden Leo en Justine samen een ‘gezinsteam’ en maakten gebruik van een doorkijkspiegel. Daarnaast hebben ze in dit pand met veel plezier opleiding gegeven. Een periode van pionieren en ontwikkelen in vrijheid.
In ’86 kwam er een fulltime collega bij: Nico Moleman, psychiater. Naast systeemtherapie en opleiding wilde hij ruimte maken voor organisatieadvieswerk (o.a. gericht op familiebedrijven). Vanuit zijn ervaring in de consultatieve psychiatrie had ook de psychosomatiek zijn belangstelling.
1987 – 1995:Verhuizing naar de Wilhelminastraat
In de loop der tijd werd de combinatie van wonen en werken in hetzelfde pand te belastend. In ’87 is het Lorentzhuis daarom verhuisd naar de Wilhelminastraat. Ze hadden daar de beschikking over één grote ruimte en een klein kamertje. Een rooster was nodig om elkaar niet in de weg te zitten: de praktijk werd bekender en groter.
In ‘89 werd het tijd voor uitbreiding van het team. Nico stelde Tim Zwaan (psychiater) voor, met wie hij had samengewerkt op de afdeling consultatieve psychiatrie van de VU. Met de komst van deze 4e collega werd in het pand op de Wilhelminastraat een verdieping erbij gehuurd.
Er werd veel nagedacht en gediscussieerd over de ontwikkelingen op het gebied van de systeemtherapie. Van diverse kanten kwam er kritiek op de systeemtherapie en haar theoretische onderbouwing. Men verweet de toenmalige systeemtherapie verwaarlozing van de sociale inbedding van families en een gebrek aan aandacht voor de individuele betekenisgeving enerzijds en voor de diversiteit in familiestructuren anderzijds. Van feministische zijde werd geprotesteerd tegen het idee van neutraliteit in circulaire processen. Feministische therapeuten wezen op de ongelijkheid en machtsverschillen in families tussen mannen en vrouwen, volwassenen en kinderen. Vanaf die tijd is het thema ’huiselijk geweld’ speerpunt geworden van het werk van Justine van Lawick. Dat heeft o.a. geresulteerd in de ontwikkeling van een werkwijze, die wordt beschreven in het boek “Intieme oorlog”, dat al vele herdrukken beleefde.
Het was een inspirerende en actieve tijd waarin samenwerking centraal stond, zowel in het doen van cotherapieën als in het geven van workshops voor vakgenoten. De sfeer was ontspannen en de organisatie informeel. Zowel het aantal cliënten als cursisten bleef groeien, zodat de huisvesting op de Wilhelminastraat te krap werd. Het Lorentzhuis verhuisde naar de huidige locatie: Van Eedenstraat 16.
1995 – 2000: Verhuizing naar de Van Eedenstraat
De vier therapeuten van het Lorentzhuis vormden inmiddels een goed op elkaar ingespeeld team met een creatieve visie op therapie en opleiding. Tevens kwam er ruimte voor stagiaires. Eén van hen was Marie-Thérèse van Aanhold, psycholoog-psychotherapeut, die vanaf die tijd (’98) in het Lorentzhuis is blijven werken. Ook kwamen er eind negentiger jaren enkele andere praktijken in dit grote pand: een praktijk van twee seksuologen, de psycho-analyticus Ralph Noll en de kinder- en jeugdpsychotherapeut Janine Rutten, die haar praktijk later heeft uitgebouwd tot de huidige praktijk voor kinder- en jeugd psychodiagnostiek en psychotherapie “Jong Lorentz”. Vanaf maart ’99 kwam er secretariële ondersteuning van Ellen Volkers.
In het werkveld van de GGZ kwam in die tijd de biologie weer centraal te staan, met in het behandelaanbod een hoofdrol voor psychofarmaca en psycho-educatie. De psychiatrie had ook Tim Zwaans aandacht, maar vanuit een andere invalshoek. “De mens is meer dan zijn diagnose” was zijn overtuiging . Hij was zeer bedreven in het vinden van nieuwe toepassingen van de systeemtherapie in de psychiatrie. In een van zijn bekendste artikelen met de titel “Is er leven na de diagnose?” zette hij zich niet af tegen psychodiagnostiek, maar toonde hij zich vooral geïnteresseerd in de betekenis die zo´n diagnose in een gezin krijgt en welke effecten dat heeft op alle betrokkenen en de onderlinge relaties. Hij zocht naar de gezonde kanten, naar mogelijkheden in plaats van beperkingen. Een visie die tot op de dag van vandaag onderschreven wordt binnen het Lorentzhuis.
Eind jaren negentig diende zich steeds sterker de vraag aan over de toekomst van het Lorentzhuis. Een van de collega’s overwoog voor een paar jaar naar het buitenland te gaan, voor een tweede doemde het pensioen op, een derde had uitbreidingsplannen die veel groter waren dan die van de anderen in het Lorentzhuis, waarop hij besloot zijn eigen weg te gaan. En de vierde? Die zag bijna het geliefde Lorentzhuis in rook opgaan…Uiteindelijk hebben Tim Zwaan en Justine van Lawick de handen ineen geslagen en in 2000 gekozen voor de transitie naar een ‘Lorentzhuis nieuwe stijl’ ! Vanaf die tijd zijn zij gedurende vele jaren samen richtinggevende en verbindende personen in het nieuw te vormen team.
2000 – 2008: Expansie van het Lorentzhuis
Vanaf eind 2000 tot medio 2001 vond een belangrijke uitbreiding plaats en zijn Herman Delpeut, Peter Sterrenberg, Marieke Römer, Piet Verkaik (allen psychiater) , Saskia van Deursen (kinderpsychiater) en Eliane Wiebenga (pedagoog/psychotherapeut) in het Lorentzhuis komen werken. Peter is na een jaar naar het buitenland vertrokken; in de jaren daarna zijn respectievelijk Erik van der Elst (dramatherapeut-systeemtherapeut), Hans Bom (klinisch psycholoog) en Lia Felix (psychiater) het team komen versterken. Ook Janine Rutten kreeg er een collega bij: Sacha van der Lande, arts/kinder- en jeugdpsychotherapeut . De jeugd-tak van het Lorentzhuis was geboren: de praktijk “Jong Lorentz”
Met de komst van deze diversiteit aan collega’s is eind 2000 ook het multidisciplinaire ‘Kinderteam’ opgericht. Er kwam overleg en samenwerking tussen de kinder- en jeugdpsychotherapeuten en de systeemtherapeuten. Ook was er meer aandacht voor gezinstherapieën met jonge kinderen en ouderbegeleiding. Over en weer werd graag gebruik gemaakt van elkaars expertise.
Ondertussen stonden ook de ontwikkelingen binnen de systeemtherapie niet stil. Er kwam meer aandacht voor verhalen en betekenissen van cliënten. Verhalen zijn geen weerspiegeling van de werkelijkheid maar ontstaan in dialoog met de sociale context. Dialoog en samenwerking vormen het hart van de huidige systeemtherapeutische praktijk. Concreet werd er in het Lorentzhuis ook gezocht naar inbedding van het therapieaanbod in de maatschappelijke context. Hiertoe zijn in 2006 een tweetal projecten gestart: ‘Mobiel Lorentz’ (outreachend werken met gezinnen die zijn vastgelopen in de hulpverlening) en ‘Geweldloos verzet’ (een nieuwe benadering van gewelddadig en zelfdestructief gedrag van kinderen en adolescenten).
Naast interne samenwerking en uitwisseling was het Lorentzhuis ook gericht op de buitenwereld. Een belangrijke pijler naast het therapeutisch werk is immers het geven van opleidingen. Om te beginnen de 2-jarige Intensieve Opleiding Systeemtherapie.
2008: Donkere dagen
In mei 2008 kwamen er donkere wolken boven het bloeiende Lorentzhuis-team. We werden opgeschrikt door het verpletterende bericht van het onverwachte overlijden van onze geliefde en onvervangbare collega Tim, ten gevolge van een hersenbloeding.
2008 – 2010: Vinden van een nieuw evenwicht
Na het overlijden van Tim Zwaan brak een onzekere periode aan. Naast het persoonlijk gemis had het ook vele praktische consequenties. Cliënten werden opgevangen, onderwijstaken overgenomen.
Na een periode van verslagenheid kwam de veerkracht van het team terug. Eén collega heeft gekozen voor de overstap naar een kleinere praktijk. Niet lang daarna werd het team weer versterkt door Jeroen Wierstra (dramatherapeut-systeemtherapeut).
In dezelfde tijd had Janine Rutten de wens om haar praktijk voor kinder- en jeugdpsychotherapie uit te breiden. Zij vond in Heleen Latenstein, kinder- en jeugdpsychotherapeut, haar jongere evenknie en in Adriaan Kievit een ervaren neuropsycholoog-gedragstherapeut die het aanbod van Jong Lorentz mooi aanvulde.
In deze periode hebben we twee inspirerende middagsymposia georganiseerd rond methodiek die binnen het Lorentzhuis zelf is ontwikkeld, namelijk over het Project Mobiel Lorentz en over Mindfulnesstrainingen voor kind en gezin.
In september 2009 bestond het Lorentzhuis 25 jaar. Een moment van terugblikken naar het verleden, maar ook vol vertrouwen kijken naar de toekomst. Door alle jaren heen is de inhoud altijd centraal blijven staan, ook als de overheidsontwikkelingen op het gebied van de geestelijke gezondheidszorg ons zorgen baarden. Het doen van therapieën, het geven van erkende opleidingen, het ontwikkelen en uitvoeren van projecten en het delen van kennis (in de vorm van consultatie, symposia en al wat dies meer zij) zijn de vier poten waar het Lorentzhuis op is gestoeld.
2010 – heden
Een ding staat in het Lorentzhuis als een paal boven water: “het geheel is meer dan de som der delen.” Maar een motto zou evenzeer kunnen zijn: “vrijheid in gebondenheid”. Iedere therapeut heeft zijn eigen specifieke werkwijze én samenwerking hoog in het vaandel. Dat is de kracht en de dynamiek van het Lorentzhuis.
Tim Zwaan (1957-2008)
Tim verbond zich in 1989 als psychiater en psychotherapeut aan het Lorentzhuis. De systeemtherapie paste hem goed. Hij wilde graag dat zijn werk relevantie had voor de complexe problematiek van mensen in deze tijd in onze maatschappij.
Zijn therapieën kenmerkten zich door “gewone mensentaal”, doorspekt met humor, metaforen en anekdotes. Hij zocht naar de gezonde kanten, naar mogelijkheden. Typerende uitspraken van Tim zijn “een zitting zonder lach is een verloren zitting” en “wie zich overbelast voelt heeft last van zijn eigen gewichtigheid”.
Tim was zeer bedreven in het vinden van nieuwe toepassingen van de systeemtherapie in de psychiatrie. “De mens is meer dan zijn diagnose” was zijn uitgangspunt.
Naast een bijzondere psychiater en systeemtherapeut was hij ook een begenadigd opleider en auteur. Gedurende 8 jaar zat hij in de redactie van het tijdschrift “Systeemtherapie”.
Tim heeft een actieve bijdrage geleverd aan de opbouw van het Lorentzhuis en samen met Justine van Lawick was hij vanaf 2000 een stimulerende en verbindende persoon in het vernieuwde en uitgebreide Lorentzhuis-team. Hij leefde vanuit zijn hart, was ontvankelijk voor het onverwachte en een meester in het ‘scheefdenken’. Hij genoot van zijn vak en zal ons ook in de toekomst blijven inspireren.